Glosario

Úa das tribus galaicas asentadas, según as fontes romanas, nel suroccidente de Asturias e na zona de Lugo limítrofe con Asturias. Un dos poucos restos arqueolóxicos desta comunidá á a estela funeraria de Nícer Clutosi, príncipe dos Albiois, atopada en 1932 nel lugar de A Corredoira (Piantón, A Veiga).

Topónimos que tein el sou orixe en nomes de persoa (antropónimos) ou derivados delos. Entre os antropónimos que dan lugar a topónimos pode diferenciarse entre: -Epónimos ou termos de lugares procedentes dun antropónimo. -Haxiónimos, topónimos que tein relación cos nomes dos santos. -Teónimos, topónimos referidos aos nomes dos deuses.

Un Cartulario (del latín CHARTULARIUM), códice diplomático ou tumbo, é un libro manuscrito medieval en forma de códice ou rollo, que contén transcripciois de documentos orixinales relativos a establecimentos eclesiásticos, municipales, empresas, asociaciois industriales, instituciois de enseño e familias. Os máis antiguos eran de pergamino e os máis actuales de papel. Condo compilaban os privilexios de úa iglesia ou mosteiro, recibían el nome de libro becerro ou becerro simplemente. Son os antecedentes dos modernos libros de apeo e catastros.

Arte da caza, pertencente ou relativo á cinexética.

Grupo de persoas dun mesmo orixen xeográfico, da mesma etnia ou relixión que se instalan nun lugar distinto al sou orixinario por motivos de diversa índole. Colonización é tamén un término empleado pola bioxeografía para describir a relación de población ou ocupación dun espacio por parte dun grupo de seres vivos, que poden ser tanto animales como plantas ou microorganismos, que pasan a poblar un lugar nel cual antes non se topaban (vid. COLONIA). A colonización, en historia, se refiere a todo aquel feito ou proceso histórico nel cual un Estado extranxeiro, polo xeneral úa potencia económica e militar que chamaremos metrópoli, ocupa un territorio alleo, que chamaremos colonia, alonxado das súas fronteiras coa finalidá de explotar os seus recursos económicos e dominalo política, militar e culturalmente. Como tal, a colonización pode ferse de maneira violenta, condo implica el sometimento pola forza da población local, ou pacífica, condo os habitantes non opoin resistencia algúa ou condo non existen, en efecto, habitantes na zona.

Corporación constituída por el alcalde e os concelleiros, que tein al sou cargo a administración dun municipio.

Pertence al xénero narrativo e, como tal, conta úa historia sobre us personaxes, nun tempo e nun espacio determinados, cúa estrutura característica: introducción, nougo e desenlace. É úa convención (que ás veces se cumpre e outras non) que el Conto non debe sobrepasar as treinta páxinas; el relato non debe pasar das sesenta; e a novela sería aquel subxénero narrativo que ten máis de sesenta páxinas.

Conxunto limitado de elementos relativos a úa mesma materia, que se elixen pra realizar un estudio e serven de base pra úa investigación ou traballo.

Término utilizado para referirse á visión del mundo que ten úa persoa ou úa sociedá nun momento concreto.

Relacionado ou relativo á demografía, estudio estadístico das poblaciois humanas, el sou estado e distribución nun momento determinado ou a súa evolución histórica. Tasa da población humana núa rexión ou país determinados. DESENVOLVEMENTO: crecemento, expansión. É sinónimo de evolución e relaciónase coel proceso de cambio e crecemento dúa situación, individuo ou obxeto determinado. Al falar de desenvolvemento podemos referirnos a diferentes aspectos: al desenvolvemento humano, económico, ou sostible. EL DESENVOLVEMENTO SOSTIBLE é un concepto que nace nel século XX como alternativa al concepto de desenvolvemento habitual, facendo énfase na reconciliación entre el bienestar económico, os recursos naturales e a sociedá, non comprometendo a posibilidá de vida nel planeta, nin a calidá de vida da especie humana. A súa definición formalizouse por primeira vez nel documento conocido como Informe Brundtland, elaborado en 1987 por úa comisión de distintas naciois encabezada pola doctora Gro Harlem Brundtland, daquela primeira ministra de Noruega. Nese informe defínese o desevolvemento sostible como aquel que satisfai as necesidás del presente sin comprometer as necesidás das futuras xeneraciois.

Rama da lingüística que se encarga del estudio das variedades dialectales. Todas as variantes xeográficas ou diatópicas dúa lingua son úa riqueza que debemos conservar e, inda que non se recollan na escrita ou na variedade culta porque sería imposible recollelas todas, hai que recuperalas e mantelas na lingua falada. Daquén debe falar de acordo coas características da súa zona e estar orgulloso-a delas, pero debe tenderse a ter úa norma Estándar, común (prá lingua escrita, prá educación, nos medios de comunicación), porque a normativización axuda á normalización.

Que divulgan, divulgadores, que publican, extenden e poin al alcance del público algo.  

Del lat. ELENCHUS, e este del grego ἔλεγχος, ten as seguintes acepciois: 1. Catálogo, índice, relación, argumento. 2. Lista ordenada que rexistra todos os elementos dun conxunto. 3. Conxunto de actores que constitúen úa compañía teatral ou que actúan núa obra. 4. Conxunto de persoas destacadas que traballan núa misma tarefa ou constitúen un grupo ou equipo.

El término Estándar ten el sou orixen etimolóxico nel vocablo inglés "standard". El concepto úsase para nomar aquello que pode tomarse como referencia, patrón ou modelo. El Estándar lingüístico é a variedá máis difundida e entendida por todos os falantes dúa lingua e é a forma usada na educación, nos usos oficiales, na lingua escrita e nos medios de comunicación. El Estándar permite cohesionar el territorio porque normativizar é normalizar. A variedá Estándar debe ser conocida, compartida e aceptada pola comunidá lingüística para cumplir os seus cometidos, xa que el sou obxetivo é convertirse núa variedá superadora da diversidá, úa lingua común utilitaria.

1.Tira de terra que nunha xornada lle corresponde a cada traballador ou grupo de traballadores pra segar, cavar etc. 2. Labor que se contrata por certo tempo. 3. Franxa estreita de terra costa (Allande, Eilao).

A palabra estigmatizar provén del grego e está relacionada coa palabra latina STIGMA, “picadura, marca con ferro candente”. Por extensión significa quitar valor ou mérito a úa persoa. SIN. Afrentado, infamado, demonizado.

Palabra que se considera el orixe doutra. Exemplo: a palabra latina OCULUM é el étimo da palabra galega “ollo”.

En lingüística, denomínase Etimoloxía popular al método pseudocientífico de explicar as oríxes das palabras que se basa fundamentalmente en crencias e tradiciois populares, utilizando as similitudes con voces parecidas ou homófonas e así tratando de buscar as relaciois entre os sous significados. El Diccionario de la lengua española da Real Academia Española da a seguinte definición: Interpretación espontánea que se da vulgarmente a úa palabra relacionándoa con outra de distinta orixe. A toponimia é tal vez úa das ramas del saber que máis se da para a inventiva e é frecuente toparnos con multitud de lendas, historias e contos que enlazan tal ou cuál topónimo a úa orise mui allonxada da realidá, inda que a veces, as historias toponímicas tein parte de razón...

Delito de incautación del patrimonio histórico, arqueolóxico e artístico. Apropiación de algo que pertenece a outra persoa, de forma violenta ou inxusta.

A industria extractiva é aquella que consume ou utiliza materias primas naturales dúa maneira non sostenible e dañina para el medio ambiente, é decir, é cualquer industria basada na extracción intrusiva e agresiva dun recurso natural non renovable. Enténdense por non renovables os recursos naturales que non presentan medios prácticos para soster os sous volúmenes. A extracción de recursos como minerales , petróleo crudo e gas natural clasifícanse como tales, xa que estos recursos se agotan irreversiblemente durante a remoción. En economía, enténdese por extractivismo a explotación de grandes volúmenes de recursos naturales pra ser exportados en bruto. Normalmente é promovido por corporaciois multinacionales e require fortes inversiois, úa ocupación intensiva del territorio e incluso el desplazamento de outras formas de producción previamente existentes, cun impacto negativo sobre el medio ambiente e as formas de vida locales, chegando a supoñer en muitas rexiois del mundo auténticas situaciois de despoxo e devastación. É un modelo económico asociado al capitalismo desde el sou orixen (é mui representativo el espolio que seguiu á conquista de América) e vai ampliando as súas formas e obxetivos a lo largo da historia, según lo require el sistema productivo en cada momento (agua, fracking, acuicultura, monocultivos de transxénicos, biocombustibles…).

Reunión de persoas, xeralmente dun mesmo lugar ou dúa mesma profesión, pra conversar ou comentar temas de actualidá.

Relacionado coa filoloxía. Etimolóxicamente, a palabra filoloxía é de orixen grega, composta polo sufixo “philos” que significa “amor”, e “logos”, “palabra”. É el termo xeneral que designa el estudio das linguas naturales (as que están basadas nun sistema de signos sonoros, e algúas tamén en signos xestuales) e contraponse ás linguas planificadas ou construidas (como el esperanto). Abarca tanto á Ciencia del Lenguaxe ou Lingüística (Lingüística histórica, Lingüística teórico-descriptiva e Lingüística aplicada), como á Ciencia da literatura (Historia da literatura, Teoría da literatura e Crítica literaria)

Os Fitotopónimos ou toponimos botánicos son os nomes propios de lugar que derivan dun étimo procedente de vexetales, plantas, árboles...Al traballar cos topónimos de orixen vexetal podemos conocer a flora que existiu nun determinado territorio, os sistemas de explotación empregados nel pasado, así como el grao de conocemento que os antiguos pobladores tían das plantas. Además, estudios como el que Sousa y García-Murillo (2010) desarrollaron nel Parque Nacional de Doñana, sinalan que os topónimos referidos a plantas non solen ser obxecto de imprecisiois.

El Fonosimbolismo é a evocación de sensacións non auditivas a través da expresividade dos fonemas. Conséguese por medio das aliteraciois, é dicir, polas repeticiois intencionales de sons vocálicos ou consonánticos. Hai distintos tipos de Fonosimbolismo: 1. Visual: Se aliterarmos ou repetidos as vocais O e U, estos dous fonemas posteriores ou velares achégannos á sensación de escuridade, al medo e aos elementos nocturnos (“O lobo/ os ollos/ o lombo do lobo/ Baixa o lobo polo ollo do bosco…”). Pola contra, se repetimos as vocais A e E, estas vogais central e palatal transmiten un efecto de brancura e claridade (“Mañás de xeada!/ despertar co día á ventana”). 2. Táctil: Se repetimos o fonema vocálico anterior ou palatal I, percibimos a sensación de algo picudo, puntiagudo, que pincha (“No bicarelo do bico do brelo/ canta o paxariño/ no mesmiño bicarelo do bico do brelo”). 3. Cinético ou de movemento: Prodúcese al aliterar un fonema consonántico comoel N e a sensación é de movemento. (“Como quen anaina un neno”).

Refírese al territorio de fala galega. Estados galegófonos ou lusófonos son hoxe Angola, Brasil, Cabo Verde, Guiné Bissau, Mozambique, Portugal, San Tomé e Príncipe e Timor Leste; as rexións máis significativas son Goa, na India, e Macau, na China. A Galegofonía abrangue, así, 4 continentes. Dentro de España, son territorios galegófonos: Galicia, e el occidente de Asturias, de León, de Zamora e el Val das Ellas en Cáceres.

Palabra que provén dos étimos gregos GLOTTA (“lingua”) e ONOMA (nome) e é el nome que se lle dá a úa lingua. Ás veces se fala de autoglotónimo -ou endónimo- como a denominación que os falantes dan á súa propia lingua; e heteroglotónimo -ou exónimo-, como el nome que os estranxeiros dan á lingua dun determinado grupo humano.

Poema de orixe xaponesa que consta de tres versos: el primeiro, de 5 sílabas; el segundo, de 7; e el terceiro, de 5. A súa característica máis importante é a de que os haikus falan de algo que sucede nun instante, nun momento, e -por lo xeral- a súa temática é sobre as estaciois del ano, sobre a naturaleza, el amor e as cousas cotidianas. Matsuo Basho, monxe budista del S. XVII, popularizou el Haiku dándolle un aire de melancolía e dotándolo dun sustrato zen trascendente. Un dos sous haikus máis conocidos é este: Kono michi ya yuku ito nashi ni aki no kure.   Naide que vaia por este camín. Crepúsculo de outono.  

Nomes que designan masas de agua, usualmente ríos.

As linguas que se falan núa gran parte de Europa pertenecen a un tronco común, á familia lingüística chamada “indoeuropea”, que se extende tamén por el norte da India, Pakistán e Asia Central. As tres linguas indoeuropeas máis antigas que se conocen son el grego micénico, el hitita -no que hoi é Turquía- e el sánscrito -del norte da India-. Algús lingüistas reconocen as seguintes ramas indoeuropeas: albanesa, anatolia, armenia, báltica, céltica, xermánica, grega, índica, irania, itálica (de onde derivou el latín, madre das linguas romances -catalán, francés, galego, italiano, portugués, rumano, sardo…-).

Lingua minoritaria é un término de Sociolingüística que fai referencia a un idioma que núa comunidá é utilizado por un pequeno número de usuarios, en relación con outra lingua dese territorio.Relaciónase pois coa cantidade de falantes. Con frecuencia, as linguas minoritarias vense eclipsadas por el idioma nacional. En comparación cos “superidiomas” da actualidá, tein menos libros e recursos para aprendelas.

É aquella que ten un uso restrinxido por motivos políticos ou sociales. Lingua minorizada é un término de Sociolingüística que fai referencia a un idioma que sufriu marxinación, persecución ou incluso prohibición nalgún momento da súa historia

É un sistema de construción tradicional que consiste en superpuer rocas, ladrillos ou bloques de cemento prefabricados, de forma manual, para edificar de muros ou paramentos.

Mesoamérica (del grego μέσος [mesos], “intermedio”) é a rexión cultural del continente americano que comprende a mitá meridional de México, os territorios de Guatemala, El Salvador, Belice, Honduras, el occidente de Nicaragua e Costa Rica.

El Microrrelato pertence al xénero narrativo e non é un Poema en prosa, nin é un Conto, nin tampouco é úa fábula de animales, inda que ten características comúis con estos textos literarios. Os microrrelatos (e tamén os nanorrelatos) son textos narrativos mui breves que nos contan úa historia, con personaxes, tempo, espacio…, nos que impera a concisión, a suxestión e a precisión na linguaxe. Nelos é mui importante el final, que debe sorprender, debe ser el broche de ouro. E tamén el título xoga un papel esencial porque pode dar algúa pista sobre lo que imos ler.

Glotónimo en galego, usado en Ibias pra referirse á fraga de Muniellos.

El Neofalantismo é un movemento social de persoas que adoptan úa práctica consciente de defensa e activismo a favor das linguas minorizadas, mediante el sou uso, a súa reivindicación e a súa dignificación. Nel dase úa condición especial: o desprazamento da lingua materna por úa lingua aprendida na socialización e que ten polo xeral un menor prestixio social e úa situación Sociolingüística regresiva.

A normalización dúa lingua é un proceso dinámico gradual de carácter sociocultural nel que esa lingua tá núa situación non desexada de partida e chega a adquirir úa situación de plenitude que é percibida como natural. Este proceso comprende dúas fases: a normativización e a extensión social. A normativización é un proceso de establecemento de normas lingüísticas que ten por obxecto fer de úa lingua un instrumento axeitado para a comunicación. Pra conseguir a normativización debe contarse (ou crearse) con úa ortografía, úa gramática normativa e un dicionario normativo. Esta tarea tará a cargo de especialistas, normalmente congregados núa academia ou institución semellante. Por extensión social entendemos a posta en marcha, realizada polos poderes políticos, dun proceso sociocultural coa finalidá de restablecer el uso social, en todos os ámbitos e contextos, del idioma amenazado.

Del gr. τόπος tópos 'lugar' e -ωνυμία -ōnymía, der. de ὄνομα ónoma 'nome'.

1. f. Conxunto dos nomes propios de lugar dun país ou de úa rexión.

2. f. Ling. Rama da onomástica que estudia el orixe dos nomes propios de lugar, así como el significado dos sous étimos.

Que sirve de paradigma e pode presentarse como exemplo ou modelo. El paradigma é úa imaxen, úa visión, un esquema, úa perspectiva dun momento determinado. As grandes revoluciois tein roto os paradigmas das súas épocas, obligándonos a pensar dúa maneira diferente sobre aquello que asta ese momento pensábamos como resolto e comprendido.

Polo xeneral, trátase de participios que sufren úa merma ou recorte nel morfema e dan lugar a novos adxectivos.

El concepto de Patrimonio cultural designa a herencia, material ou inmaterial, recibida por úa comunidá dada, pra ser disfrutada e protexida por as xeneraciois presentes e tamén pra ser transmitida, á súa vez, ás xeneraciois que virán.

El Patrimonio cultural inmaterial inclúe prácticas e expresiois vivas herdadas dos nosos antepasados e transmitidas aos nosos descendentes. Dentro del podemos topar: Tradiciois e expresiois orales: lendas, canciois infantiles, mitos, refrais ou poemas. El idioma tamén é obxeto del Patrimonio inmaterial, xa que é lo que permite a expresión oral. Artes del espectáculo. Nesta categoría estarían a música, as obras de teatro, recitales de poesía, concertos, danza. Usos sociales, rituales e actos festivos. Técnicas artesanales: conocemento requerido para poder crear un producto artesano que mantén vivo el acervo cultural dun grupo social determinado.

El Patrimonio cultural material ten que ver coas creaciois materiales realizadas por agrupaciois de persoas e comunidades del pasado que, pese a súa antigüedá, se consideran relevantes na evolución da sociedá. Dentro del Patrimonio material tán: -El patrimonio arquitectónico. Construcciois relevantes por cualquer motivo, edificios emblemáticos, casas antiguas ou monumentos. -El patrimonio arqueolóxico. Os fósiles, flora, fauna ou restos paleontolóxicos, ou seña, cualquer cousa que requira a arqueoloxía para el sou estudio. -El patrimonio artístico e histórico. Aquel que ilustra as épocas históricas pasadas, desde roupas asta, máis contemporáneamente, recursos audiovisuales. -El patrimonio industrial: os bens que naceron a reiz da Revolución Industrial e que se consideran patrimonio porque ilustran e fan entender os cambios da época.

É el que é producto da naturaleza. Non foi creado polo ser humano, senón que se xenerou polas condiciois naturales del territorio.

Un Poema (del latín POĒMA, e este del grego ποίημα, «creación») é úa obra pertencente al XÉNERO LÍRICO OU POÉTICO, tradicionalmente de certa extensión, xeralmente en verso, teña ou non os recursos poéticos clásicos da métrica, ritmo e rima. Tamén hai poemas en prosa (prosa poética). Un Poema longo pode dividirse en cantos, e un breve en estrofas. Un conxunto de poemas é un poemario (libro de poemas ou recompilación de poemas). Poden agruparse en antoloxías e poden ferse competencias de poemas (xogos florales). A súa característica máis definitoria é que os poemas solen expresar os sentimientos del autor e empréganse nelos os chamados recursos literarios (fónicos, morfosintácticos e léxicos: aliteraciois, anáforas, metáforas…).

1. Reunión de xente de varias casas ou familias arredor do lume para falar pola noite, fiar nas noites de inverno, comer, cantar, bailar etc., como acontecía en moitos concellos do EoNavia. 2. Visita nocturna en inverno (San Martín de Ozcos).

El período precolombino é el que en América é anterior á data del descubrimento por Colón en 1492.

Relativo ou pertenecente ás linguas que derivan del latín, máis concretamente del chamado latín vulgar. Lingua que deriva del latín. SINÓNIMO: románico. As linguas románicas ou romances son: portugués, español, gallego, catalán, occitano, francés, italiano, rumano, sardo, retrorromance, así como todas as variantes dialectales de todas as linguas anteriores.

El término Sociolingüística aparece por primeira vez en 1952 nel título dun traballo de H. C. Currie, filósofo americano, e comenza realmente a adquirir importancia cos traballos de William Labov na década de 1960. Estudia a lingua en relación coa sociedá e el sou obxetivo de análise é a influencia que tein núa lingua os factores derivados das diversas situaciois de uso, tales como a edá, el sexo, el orixen étnico, a clase social, el tipo de educación recibida polos interlocutores e a relación que hai entre ellos ou el tempo e lugar en que se produce a comunicación lingüística.

Ciencia que ten como obxecto de estudio as relaciois sociales que se dan dentro de úa población específica. Ten muitas ramas: Socioloxía da educación, política, del traballo, urbana e rural, xurídica.    

Son sufixos que crean sustantivos que definen conxuntos completos: -ería, -erío: librería; -ario: acuario; -eda: arboleda; -ada: bandada; -ado: alumnado.

Proceso sociolingüístico que dura varias xeneraciois, mediante el cual se abandona a lingua A (lingua materna, considerada polo xeral de menor prestixio) en favor da lingua B (a outra lingua, considerada de maior prestixio). El proceso de Sustitución lingüística caracterízase por el abandono interxeneracional de úa lingua en favor de outra.

A Tanka é un tipo de poesía tradicional xaponesa que consta de cinco versos de 5-7-5-7-7 sílabas respectivamente. A súa principal utilidá era a de transmitir mensaxes secretos entre amantes que se enviaban escritas nun abano ou amarradas a úa flor (nun botón) e eran entregadas en propia mao por un mensaxeiro. Estos breves poemas deberían ter tal contido que os namorados souberan a qué se fía referencia, pero ser lo suficientemente crípticos de tal modo que el intermediario non se enterase de nada para que despós non traicionase el segredo. Hoi día a súa temática é moi ampla. E sempre hai que ter en conta el concepto de “pivote”, ou eixe del Poema: úa idea que aparece nalgún punto del terceiro verso e que relaciona ou une os dous primeiros versos cos dous últimos. La voz del ave Que en la penumbra esconde Ha enmudecido. Andas por tu jardín. Algo, lo sé, te falta. J.L.Borges

En lingüística, a Transmisión xeneracional ou interxeneracional é el proceso coel que úa lingua se transmite de úa xeneración á seguinte núa comunidá. Tres son as formas principales de transmisión: -Transmisión horizontal, comunicaciois entre persoas da mesma xeneración. Esta transmisión intraxeneracional, a decir de estudiosos del tema, é a que dá maior oportunidá al xurdimento del suxeito neofalante. -Transmisión vertical ou interxeneracional , na que un membro de úa xeneración fala cun membro, biolóxicamente relacionado, de úa xeneración posterior; -Transmisión oblicua, na que cualquer membro de úa xeneración fala con cualquer membro, non biolóxicamente relacionado, de úa xeneración posterior.

Mamífero carnívoro plantígrado da familia dos úrsidos, de gran tamaño, pelo abundante e mesto, orellas cortas e focín largo, del que existen varias especies. É un animal totémico, dos máis antiguos, en muitas mitoloxías: na celta, na inuit, na viquinga, en Grecia e Roma...

Tamén conocidas como variedás diatópicas (de “DIA-”, a través de; e “TOPOS”, lugar), son as existentes núa lingua e relaciónanse cos distintos lugares ou zonas xeográficas nas que se fala esa lingua. Por exemplo, a lingua del Eo-Navia é úa variedá dialectal da lingua galega pertenecente al bloque oriental (área asturiana); así como el galego falado en Tui é úa variedá del galego propio del bloque occidental, área tudense; ou el asturiano falado en Caso pertenece á variedá dialectal del asturiano central (área C3).

Na tradición dialectolóxica hispánica, considéranse dominios lingüísticos románicos os seguintes:

• El dominio lingüístico galego-portugués.
• El dominio lingüístico asturleonés.
• El dominio lingüístico castellano.
• El dominio lingüístico aragonés.
• El dominio lingüístico catalán.

Estos dominios lingüísticos son xeotipos, determinados mediante criterios glotolóxicos contrastivos.

A zootoponimia é el estudio dos nomes de lugar motivados a partir dos animales que os frecuentaban dalgúa forma. Algús animales (salvaxes, primeiro; salvaxes e domésticos, máis tarde) foron dexando os sous nomes nel entorno, inda que hoi señan solo un recordo. El reino animal préstase menos que el vexetal aos topónimos: as plantas asócianse al tarrén, pero os animales emigran, móvense, polo que non .serven como puntos de referencia estable. Non obstante, os topónimos que se asocian ás súas moradas, aos lugares que frecuentan pra alimentarse, aos puntos estratéxicos para a súa captura, seguen conservándose hoi en día en muitos lugares da nosa xeografía.