As plantas medicinales

El descubrimento de drogas extraídas das plantas continuou sendo importante a lo largo del S.XX (as drogas extraídas del teixo e da vinca de Madagascar).

Actualmente, as plantas siguen sendo úa das fontes máis importantes pra el descubrimento e desarrollo de fármacos. Ademais os métodos de extracción dos principios activos melloraron e as doses refináronse. Pero (e sempre parece haber un pero en todo lo que femos os humanos), lo que en principio parecía úa mellora convertiuse pouco a pouco núa loita de patentes e na busca dus beneficios económicos que, ademais de limitar a autoxestión da saúde nel ámbito común, familiar e cotián, tá deixando paso a un extractivismo descontrolado dos recursos vexetales que daña a biodiversidá del planeta (a máis potente medicina que temos).

Na nosa terra eo-naviega, temos toda úa variedá de plantas medicinales:

RUMEX CRISPUS, lampazo, vinagreira

Planta perenne. Tallos, un ou varios por pé, erectos, estriado-asurcados. Follas basales, oblongo-lanceoladas, cuneadas ou con menor frecuencia truncadas ou redondeadas na base. Inflorescencia máis ou menos densa, con ramas primarias simples ou ramosas. Florece de abril a xunio. Dáse en pastos húmedos nitrificados, cunetas, ribazos, bordes de cursos de augua e medios frescos. Hábitat: entre 0-2000 m. de altitú.

Luz: Medra a plena luz, anque soporta sombra. Temperatura: Calor moderada, piso montano principalmente. Continentalidá: Intermedia. Humedá: Tarrén húmedo ou mui húmedo; indicadora de humedá. Acidez: Tarrén débilmente ácido: pH 4.5 – 7.5. Nitróxeno: Principalmente terras ricas; a planta é indicadora de riqueza de nutrientes.

Beneficios terapéuticos: Estimula os movementos intestinales de forma suave. Pode ser utilizado como astrinxente (antidiarreico) e como hemostático local.

Repartida por toda a Península Ibérica e as Baleares. É autóctona en Asturias. Xeorreferenciada en Tapia (Praia da Paloma) e en Navia.

(MENÉNDEZ VALDERREY, Juan Luis. Rumex crispus. En asturnatura.com [en línea] Num. 567, 08/02/2016 [consultado el 9/3/2022]. Disponible en asturnatura.com. ISSN 1887-5068). 

TARAXACUM OFFICINALI, mexacán, dente de león

CRATAEGUS MONOGYNA, espín albar

Árbol ou arbusto espinoso, de folla caduca, que pode alcanzar os 10 m. de altura anque xeneralmente non sobrepasa a mitá. A cortiza del tronco e as ramas son verde oliva, con tonos vermellos que se fain gris escuro cos anos. As ramas, con espías de asta 2.5 cm. As follas son simples, alternas, caducas, denticuladas ou aserradas. As flores reúnense en inflorescencias de tipo corimbiformes, con asta 3 flores, nel extremo de ramas con follas laterales e cortas. El cáliz tá formado por 5 sépalos anchamente triangulares, de ápice redondeado e con tonos vermellos, que se recurvan al abrirse a flor. A corola ten 5 pétalos libres, de color branca. El froito é un pomo de 5.5 – 10 x 4.4 – 9.5 mm., subgloboso ou cilíndrico, de color vermello.

 Florece de febreiro a xulio.

Crece en matorrales, bosques, orillas de ríos, sebes, zarzales, espinares, desde el nivel del mar a los 1600 m. de altitú, en zonas soleadas, e en cualquer tipo de tarrén.

Luz: Medra a plena luz anque soporta sombra. Temperatura: Calor moderada, piso montano principalmente. Continentalidá: Intermedia. Humedá: Terras de moderadamente secas a húmedas. Acidez: Terras débilmente ácidas; pH 4.5 – 7.5. Nitróxeno: Tarrén pobre en nitróxeno.

A madeira del espín branco é dura e densa. É un bon combustible.

Como curiosidá, el espín albar, chamado pilriteiro en portugués, foi considerado úa planta infernal, polos seus froitos vermellos. Na Grecia antigua e en Roma, el pilriteiro era úa planta prohibida dentro das casas porque se creía que chamaba a Artemisa, úa deusa contraria ás uniois monogámicas. Por eso nos casamentos levábanse cinco paus de madeira de pilriteiro. E anualmente as parellas ofrecían ramos de pilriteiro floridos á deusa Maia. Esta ofrenda acontecía nel mes de maio, mes da purificación. 

Usos medicinales: As ramas e flores secas tein un alcaloide, a esparteína, que lle fei ter propiedades reguladoras e tónicas cardíacas; ten un efecto similar á oxitocina, por lo que é tamén útil en casos de hemorraxias uterinas. Úsase en problemas del ritmo cardíaco, como insuficiencia, e nel parto, xa que aumenta el tono e ritmo das contracciois uterinas. Tamén se pode usar como sedante ou ansiolítico.

Propiedades nutricionales: Os sous frutos, ricos en vitamina C, son comestibles, anque el sou sabor farinoso e a escasa pulpa que tein non los fain sabrosos. As follas ternas cómense en ensaldas e tein un lixeiro sabor a noces; ademais poden usarse en infusión como sustitutas del té.

Aparece nel oeste e centro de Europa; na península na maior parte del territorio. Autóctona en Asturias. Xeorreferenciada en Navia. Naturalizada* en Pezós, Santalla de Ozcos, Taramundi.

(LORENZO CORCHÓN, Aida. Crataegus monogyna. En asturnatura.com [en línea] Num. 134, 02/07/2007 [consultado el 10/3/2022]. Disponible en asturnatura.com. ISSN 1887-5068).

*A definición de planta naturalizada inclúe dúas características clave:

-É úa planta que non é nativa del área na que medra, normalmente é doutro país.

-Medra sola e reprodúcese sin a intervención dun xardineiro.

Pode asumirse que son especies nativas porque tuveron nel área desde hai muito tempo.

VALERIANA OFFICINALIS, valeriana

Herba perenne, tallos asta de 230 cm, erectos, ramificados solo na inflorescencia. Follas pecioladas. Flores hermafroditas ou funcionalmente femeninas. Florece de xunio a agosto. Prados mui húmedos e claros de bosque, fondos de val, vaguadas umbrosas e márxenes de cursos de augua.

Usos medicinales: A valeriana é úa herba medicinal mui conocida e de uso frecuente que ten úa larga e comprobada historia de eficacia. Destaca especialmente por el sou efecto como tranquilizante, particularmente pra aquelas persoas que sufren de nervios. Estimula el soño, mellora a súa calidá e reduce a presión arterial. También se usa internamente nel tratamento da menstruación dolorosa, os calambres, a hipertensión, el intestino irritable, etc. Externamente, úsase pra tratar eccemas, úlceras e lesiois menores. A reiz é antiespasmódica, carminativa, diurética, hipnótica, sedante e estimulante. A reiz fresca é aproximadamente 3 veces máis eficaz que as reices secas, mentras que as temperaturas superiores a 82° destrúen el principio activo da reiz.

Autóctona en Asturias. Xeorreferenciada en El Espín (Coaña) e nel poblo de Coaña.

Úa curiodidá:

Por que se chama herba dos gatos?

A valeriana é úa planta con propiedades relaxantes e contra el insomnio; sen embargo, aos gatos non lles reporta demasiada tranquilidá, senón que lles proporciona muito placer e euforia. Esto é así porque estimula el sou sistema nervioso xa que posee us principios activos mui semellantes ás hormonas que produce úa gata en celo.

(MENÉNDEZ VALDERREY, Juan Luis. Verbena officinalis. En asturnatura.com [en línea] Num. 125, 30/04/2007 [consultado el 11/3/2022]. Disponible en asturnatura.com.
ISSN 1887-5068).

URTICA DIOICA, ortiga, estruga, herba del cego

Herba perenne, un pouco leñosa na base. Tallos de asta 1,5 m, simples ou poco ramosos. Follas oblongo-lanceoladas ou ovado-triangulares, máis o menos cordadas na base, agudamente acuminadas nel ápice, dentado-serradas, coel haz provisto de pelos cortos e pelos urticantes. Florece de abril a septembre. Arvense, humedales costeros, ruderal e viaria; suelos nitrificados máis ou menos arcillosos; 100-2500 m.

Luz: Penumbra. Temperatura: Calor moderada, piso montano principalmente. Continentalidá: Intermedia. Humedá: Terras de moderadamente secas a húmedas. Acidez: Indicadora de alcalinidá. Nitróxeno: Principalmente tarrén rico; indicadora de riqueza de nutrentes.

Amplamente distribuida nas rexiois templadas dos dous hemisferios. En toda a Península Ibérica, salvo nas zonas máis secas del SE. Naturalizada en todo el occidente de Asturias.

Beneficios terapéuticos: De forma tradicional elabórase úa infusión que actúa como tónica e purificadora, por lo que se usa a planta nel tratamento de febre, artrite, anemia. É antiasmática, astrinxente, depurativa, diurética, hemostática e estimulante. De forma externa úsase pra tratar artrite, gota, ciática, neuralxias e hemorroides. El ácido das follas ten bos efectos na articulación reumática.

Beneficio nutricional: As follas novas añádense a cocidos. É un bon aditivo prás dietas xa que é mui nutritiva,  fácilmente dixerible e contén altas cantidades de ferro e vitaminas, especialmente A e C; sólo deben usarse as follas novas xa que as adultas desarrollan úas partículas irritantes pra el riñón.

(MENÉNDEZ VALDERREY, Juan Luis. Urtica dioica. En asturnatura.com [en línea] Num. 146, 24/09/2007 [consultado el 9/3/2022]. Disponible en asturnatura.com.
ISSN 1887-5068).

ULEX EUROPEUS, toxo

Planta espinosa, de 60 – 200 cm. de altura, cos tallos principales erectos ou ascendentes mui ramificados nas zonas máis novas pero non nas máis vellas. As espías primarias, que son ramas cortas, miden asta 4 cm. de largo, son ríxidas e máis ou menos rectas. As follas son alternas, sin estípulas, trifoliadas e pecioladas nas plantas máis novas. As flores aparecen en inflorescencias sobre as espías primarias e en ocasiois nas secundarias. El cáliz, persistente, aplanado lateralmente, amarelada con pelos. A corola, amarela, típica papilionácea. El fruto é úa legumbre pelosa. Florece entre decembre e xulio.

Diferéncianse dúas subespecies:

– Ulex europaeus subsp. Europaeus

– Ulex europaeus subsp. Latebracteatus

Aparece nel O e SO de Europa, e tá naturalizada. En España atópase na zona norte, principalmente de forma natural: nos Ozcos (xeorreferenciada en Sanmartín de Ozcos), Taramundi, Boal. A subespecie Latebracteatus aparece restrinxida al NO peninsular, concretamente nos Ozcos.

Beneficio terapéutico: As ramas e as flores contein carotenoides e pigmentos flavónicos. As flores son diuréticas, sendo usadas en reumatismos e afecciois hepáticas.

(MENÉNDEZ VALDERREY, Juan Luis. Ulex europaeus. En asturnatura.com [en línea] Num. 114, 12/02/2007 [consultado el 11/3/2022]. Disponible en asturnatura.com.
ISSN 1887-5068).

ERICA CINEREA, brezo, queiroga, uz moural, uz brancal, uz negral

Arbusto de corteza pardo-vermella, follas lanceoladas e flores púrpura ou rosadas-violáceas (ocasionalmente brancas), que florece de abril a outubre.

Luz: Medra a plena luz anque soporta sombra. Temperatura: Calor moderada, piso montano principalmente. Continentalidá: Suboceánica; non soporta xeladas tardías nin temperaturas extremas. Humedá: Terras de moderadamente secas a húmedas. Acidez: Terras mui ácidas; pH 3 – 4.5; indicadora dúa forte acidez. Nitrógeno: Terras mui pobres en nitróxeno.

Distribución: Oeste e centro de Europa, Liguria, Córcega, Transilvania e isla de Madeira. Mitá N. da Península Ibérica; máis rara cara el E. Xeorreferenciada en Coaña.

Outras Ericáceas:

A Erica Mackaiana, xeorreferenciada nel Franco, Andina.

A Erica umbellata, xeorreferenciada en Coaña (Cabo de San Agustín) e Santalla de Ozcos (Nonide).

Erica ciliaris,  xeorreferenciada en Coaña (El Espín).

Beneficios terapéuticos: Planta usada pra tratar problemas urolóxicos por a súa acción antiséptica e diurética. A infusión feita coas súas flores secas ten un sabor mui agradable.

(MENÉNDEZ VALDERREY, Juan Luis. Erica cinerea. En asturnatura.com [en línea] Num. 135, 09/07/2007 [consultado el 31/3/2022]. Disponible en asturnatura.com.
ISSN 1887-5068).

CHELIDONIUM MAJUS, celidonia maior, ceridoña, herba das verrugas

Planta herbácea e vivaz que alcanza 1m. de altura, erecta, glauca, e cun látex amarelo anaranxado. El tallo ramifícase desde a base e é peloso, sobre todo nos nougos. Son de color verde por el haz e abrancazado ou glauco por el envés. Florece de xeneiro a outubre. Flores amarelo-verdosas de 4 pétalos.

Luz: Crece a plena luz anque soporta sombra. Temperatura: Calor, piso colino principalmente. Continentalidá: Intermedia. Humedá: Terras de moderadamente secas a humedas. Acidez: Terras débilmente ácidas; pH 4.5 – 7.5. Nitróxeno: Principalmente tarrén rico; indicadora de riqueza de nutrientes.

Xeorreferenciada en Coaña.

Algúa curiosidá: Chelidonium quer decir andolía pequena, xa que esta planta florece condo chegan esas aves, na primavera. As fornigas atopan nella úa fonte de alimentor e contribúen a dispersar a planta.

Valor terapéutico: El dito popular “la cirigüeña, de todos los males es dueña”, resume a gran utilidá desta planta na medicina natural. Tradicionalmente usouse pra limpezas oculares mentres na medicina natural actual é máis usada por as súas propiedades sedantes, antiespasmódicas e detoxificante, xa que relaxa os músculos, bronquios e intestinos. El látex, amarelado, ten en muitos lugares úa gran importancia nel tratamento externo das verrugas. Trátase, sin embargo, dúa planta tóxica, por lo que el uso interno debe ser cuidadosamente controlado. El alcaloide tóxico que contén, a chelidonina, é bastante parecido á papaverina das papoulas.

Toxicidá: Esta especie está incluida na ORDEN SCO/190/2004, de 28 de xeneiro, por a que se establece a lista de plantas que tein prohibida a venta al público. A planta enteira é tóxica. Pode causar narcose, parálise das terminaciois nerviosas sensitivas, braquicardia e outras muitas.

(LORENZO CORCHÓN, Aida. Chelidonium majus. En asturnatura.com [en línea] Num. 81, 26/06/2006 [consultado el 31/3/2022]. Disponible en asturnatura.com.
ISSN 1887-5068).

PLANTAGO LANCEOLLATA, llanzola, corriola, llantén

Herba perenne, follas en roseta basal, lanceoladas; flores pequenas de color amarelo-verdoso, xuntas núa espiga; anteras amareladas; filamentos pardos.

Luz: Penumbra. Temperatura: Calor moderada, piso montano principalmente. Continentalidá: Suboceánica; non soporta xeladas tardías nin temperaturas extremas. Humedá: Terras secas; indicadora de sequedá moderada. Acidez: Terras debilmente ácidzs; pH 4.5 – 7.5. Nitróxeno: Tarrén moderadamente pobre ou lixeiramente rico; non tá presente en terras mui fertilizadas.

Xeorreferenciada en Frexulfe (Navia).

Valor terapéutico: É un bon remedio para el sangrado xa que frena el fluxo de sangre e acelera a reparación del texido dañado porque as follas contein mucílago, taninos e ácido salicílico. Internamente úsase nel tratamento de diarreas, gastrites, úlceras pépticas, hemorroides, cistites, bronquites, catarros, sinusites, asma… Externamente nel tratamento de inflamaciois dérmicas, úlceras e cortes; as follas calentes son un perfecto vendaxe pra feridas externas. As sementes úsanse contra vermes parásitos.

(MENÉNDEZ VALDERREY, Juan Luis. Plantago major. En asturnatura.com [en línea] Num. 380, 09/07/2012 [consultado el 31/3/2022]. Disponible en asturnatura.com.
ISSN 1887-5068)…

Pero… inda podemos saber máis cousas sobre as plantas…

1. QUÉ IMPORTANTES E QUÉ DESAPERCIBIDAS

Antigamente  e en muitas culturas usábanse as plantas en múltiples situaciois. Por exemplo, en Galicia, condo daquén moría fíase un ritual pra espantar os espíritos e purificar a casa: queimábanse nas lareiras úa serie de plantas ou botábanse nel tarrén algún tipo de flores (como as da VINAGREIRA –Rumex crispus-), coel fin de que ese lugar tuvese protexido contra as enfermidades e, daquela, contra a máis mortal: a peste (enfermidade producida por úa bacteria).

Esto fíase así porque todas elas contían aceites volátiles con propiedades antisépticas que se espallaban por el aire al seren queimadas (condo un corpo se descompón, é colonizado rapidamente por bacterias, e estas sempre se tratan con antisépticos).

Das cousas de antano podemos recuperar muita sabiduría e muita experiencia pra axudar al noso planeta e de paso axudarnos a nosoutros-as tamén. E temos que darnos conta da cantidá de cousas búas que tein as plantas prá nosa saúde e a saúde da Terra.

Aquí podedes seguir lendo muitas cousas máis acerca das plantas medicinales, todas elas fáciles de atopar na nosa zona, muitas autóctonas, outras naturalizadas, pero presentes en muitos lugares del territorio Eo-Navia.

2. ADAPTACIÓN AL MEDIO OU CÓMO SOBREVIVIR

Todos os seres vivos adáptanse ás caracteristicas del sou entorno pra sobrevivir. Os que conseguen millores adaptaciois e lo logran son os que poden logo reproducirse e perpetuar a especie (lei da seleción natural de Darwin). Aquellas especies que non logran adaptarse al medio nel que se atopan, morren (deste xeito estinguíronse muitas especies). Aínda que as plantas non tein cerebro, sí tein intelixencia e foron quen de irse adaptando al medio e adquirindo diferentes estratexias de supervivencia. Vexamos algúas:

2. 1. Relacións de simbiose. VISCO (Viscum album):

É úa planta parásita dos árboles.  El parasitismo é úa adaptación na que úa especie necesita establecer relacióis con outra especie sin a cual non podería sobrevivir. A esta relación chamámoslle simbiose parásita, e solo úa dellas saca beneficio mentres que a outra sal perxudicada. Desde el punto de vista evolutivo son relacióis pésimas, en tanto que perxudican al organismo del cual dependen. De feito dícese que os peores parásitos son os que matan aos seus hóspedes, xa que si matas al organismo a costa del que vives, morrerás ti tamén. El ser humano, al non respectar a naturaleza e aproveitarse dos sous recursos sin dar nada a cambio -ou mesmo destruíndola-, tá a converterse nun parásito del planeta: un parásito pésimo, xa que todo el mal que lle poda facer é un mal que se fai a si mesmo.

El VISCO, sen embargo, establece coel mermo úa relación de simbiose positiva denominada simbiose mutualista, na que as dúas especies resultan beneficiadas. As sementes del visco son mui irritantes: el mermo aliméntase delas, e estas irrítanlle el sistema dixestivo producíndolle a expulsión de gases. Deste xeito, as sementes salen disparadas del cul del páxaro e caen sobre os árboles, onde medran novas plantas.

A maioría das plantas establecen simbioses mutualistas con insectos, nas que el insecto adquire da planta alimento e a planta atopa nel insecto un medio pra propagar el sou polen e reproducirse.

Na naturaleza podemos contar cun sinfín de relaciois simbióticas (a abella e a flor, el pez pallaso e a anémona…).

2.2. Adaptaciois que garantizan a reprodución. Sementes con alas: MEXACÁN (Taraxacum officinale), tamén conocida como dente de león.

As plantas desenrolan mecanismos de protección externos, como  as espías (por exemplo, el espín albar, Crataegus monagyna, que é un boísimo ansiolítico); e internos,  como a presencia de certas substancias con propiedades que lles permiten defenderse del medio que as rodea. Estas substancias poden ser empregadas por el ser humano pra tratar as súas propias enfermidades, conferindo á planta un poder medicinal. Por exemplo: muitas tein aceites esenciales con moléculas químicas capaces de matar ou impedir que certas bacterias, virus ou parásitos, se reproduzan. Deste xeito se protexen del sou ataque. El ser humano pode empregar estas plantas pra tratar infeciois, por exemplo.

AS PROPIEDADES DAS PLANTAS. OS PRINCIPIOS ACTIVOS

Muitas moléculas presentes nas plantas, como acabamos de ver, tein propiedades concretas que a propia planta usa pra algún fin (en muitos casos a propia protección). Algúas non tein  ningún tipo de acción sobre el corpo humano, outras poden ter acciois nutritivas… e algúas tein acciois medicinales, perxudiciales ou velenosas. Estas son os  principios activos. Como non todas as plantas son iguales, tampouco lo será a súa composición química e os sous principios activos, por lo que cada planta terá úas propiedades únicas.

El ser humano lleva toda a vida en contacto coas plantas del sou entorno, por lo que foi adquirindo conocementos sobre ellas e as súas propiedades. Condo escollemos úa planta pra tratar úa enfermidade fémoslo porque temos el conocemento de que esa planta ten algún principio activo coas propiedades que deseamos.  Ademais, este non sempre se atopa na totalidade da planta, senón que ás veces tá presente solo nalgún dos sous órganos (na reiz, na codia, nas flores…).

Por exemplo, a VALERIANA (Valeriana officinalis) ten principios activos nas suas reices pero ningúa nas follas.

Outro exemplo: da VERBENA (Verbena officinalis) utilízase a planta enteira, con flor, e hai que recollela sempre de mañá cedo.

Xa dixemos que as plantas son intelixentes, (toda a naturaleza lo é). Estas tein xeitos de comunicarse coel sou entorno e son quen de percibir estímulos del exterior, tales como a luz  e a escuridade, a temperatura, a humidá… e reacionar ante elos. Muitos dos procesos de desenrolo das plantas tán regulados por as horas de luz que reciben a lo largo del día. Posto que as horas de luz varían coas estaciois, el ciclo vital das plantas vese regulado de acordo con estas, así que, á hora de recolectar úa planta, ademais de saber QUÉ temos que recolectar (saber en que parte da planta se atopa el principio activo), teremos que saber CÓNDO fello.

IMOS POR PLANTAS?

Hai épocas millores úas que outras, horas preferentes e tamén temos que ter en conta a lúa (pra tantas cousas importante nel noso Planeta). Así que us consellos pra conseguir os sous principios activos:

4.1. Epoca del ano:

-Reices: recoléctanse nel outono. SABEDES POR QUE? Mui simple: a planta tá en periodo de repouso e concentra a súa enerxía na adquisición de nutrientes (as plantas toman os nutrientes del tarrén por medio das reices).

-Corteza: en primavera ou vrao.

-Follas: recoléctanse antes da floración porque, durante ella, a maior parte da enerxía da planta concentrarase na flor (non haberá tanta enerxía dedicada a fer medrar a folla e a concentración en principios activos será menor).

-Flores: nel inicio da floración ou en plena floración (condo tán no sou esplendor e condo máis concentración de principios activos terán).

-Froitos: condo tán maduros, incluso algo antes.

-Sementes: condo tán maduras.

4.2. Hora del día:

-Reices: El millor momento é al atardecer ou por a noite, condo non haxa sol (se as reices tán baixo terra é por algo).

-Corteza: a lo largo del día, mentres non haxa muita humidá.

-Flores e follas: Por a mañá, antes de que faga excesiva calor que poida queimallas e destruir el principio activo.

-Froitas, sementes e froitos secos: en cualquer momento.

4.3. Outro factor moi importante á hora da recolección é a etapa na que nos atopemos del ciclo lunar. A lúa exerce úa forza de atracción sobre el augua terrestre (é por eso que existen as mareas). As plantas, al igual que el ser humano, tán compostas núa porcentaxe mui elevada de augua, por lo que a lúa exercerá úa atracción directa sobre estas.

-Condo a lúa tá crecente ou chía, atrae hacia si dun xeito mui forte el augua das plantas, por lo que esta se concentrará muito nas partes máis elevadas (e con ela os principios activos), como flores, follas, frutos ou corteza.

-Condo a lúa é decrecente ou nova, a forza de atracción non será tan potente, por lo que el augua se concentrará maioritariamente nas partes subterráneas (actuará máis a gravedade), por lo que será un bon momento prá obtencion de principios activos que se atopen nas reices.

Hai que sinalar que despós da recolección temos que secar ben a planta se queremos conservala, posto que el principio activo se destrúe si tá inmerso en augua (a maioría das reacciois químicas tein lugar nun medio acuoso).

CÓMO EXTRAER EL PRINCIPIO ACTIVO?

Úa vez recolectada a planta, teremos que fer un proceso de extracción del principio activo se queremos sacar un bon rendemento e por tanto un beneficio terapéutico, xa que normalmente el principio activo non tá accesible. Pra elexir el método de extracción máis óptimo teremos que ter en conta algús aspectos, como:

-A localización del principio activo na planta.

-A naturaleza del principio activo.

Algús pódense extraer con augua porque son solubles nela; outros non, porque solo son solubles en aceite; outros evapóranse; mentres que outros resisten temperaturas de cocción mui altas.

As formas máis frecuentes de extracción de principios activos son as seguintes:

5.1. EN CALENTE, CON AUGUA:

DECOCCIÓN: Auga fervendo durante 15-20 minutos.

Emprégase condo el principio activo tá en partes duras (reices, corteza), por lo que se precisa bastante tempo para extraellos.

INFUSIÓN: Augua fervendo vertida sobre a planta.

Emprégase prás partes delicadas das plantas: follas, flores… que non poden cocerse porque se botaría a perder el principio activo.

5.2. EN CALENTE, CON ACEITE:  Cocción en aceite, 15- 20 min.

Emprégase pra principios activos que non se disolven en augua pero sí en aceite.

5.3. EN FRÍO, CON AUGUA OU ACEITE:

-MACERACIÓN:

Consiste en deixar a planta en contacto cun líquido (augua, aceite, alcohol*…) a temperatura ambiente durante muitas horas.

Emprégase condo el principio activo é volátil (evapórase en augua fervendo), por lo que non se pode fer nin decocción nin infusión porque se botaría a perder.

*As maceraciois en alcohol reciben el nome de tinturas.

Úa vez extraído el principio activo debemos escoller el xeito máis conveniente de administrallo, e pra eso é MUI IMPORTANTE ter en conta:

• A localización da enfermedade: Principalmente se é úa doenza externa ou interna, e dentro destas a qué partes concretas afecta.
• As características da persoa que vai recibir el tratamento: OLLO!! cada persoa é diferente e ten úas características especiales e únicas, polo que as preparaciois a base de plantas actuarán tamén de xeito diferente en cada úa delas (lo mesmo pasa cos medicamentos). É mui importante ter esto en conta e non automedicarse. Son mui típicas as situaciois nas que dúas persoas, falando das súas molestias, descubren que tein sintomas parecidos e úa lle recomenda á outra el medicamento ou remedio de plantas que está a tomar, porque “a ela/el vaille muito ben” ou porque “lo viu en internet”. Esto non debe ferse nunca! (Ademais de que el tratamento pode non ser el mesmo pra dúas persoas coel mesmo problema, ás veces nin sequera el problema é el mesmo, xa que muitas enfermedades diferentes poden ter síntomas exactamente idénticos).
• A solubilidade del principio activo: Un preparado a base de plantas non é máis que un vehículo pra fer chegar el principio activo á zona del corpo deseada. Por eso diferenciamos principios activos solubles en augua ou aceite antes de escoller el preparado que mellor nos convén.

As propias decociois, infusiois e maceraciois poden inxerirse directamente, e en conxunto reciben el nome de tisanas.

Xeralmente se toman nesta forma pra tratar doenzas dixestivas, renales ou enfermedades sistémicas (que afectan á totalidade del corpo, como problemas sanguíneos: anemia… ou infeciois).

XARABES

Son maceraciois especiales, xa que se fain con mel ou augua e azúcar.

Solen empregarse en enfermedades das vías respiratorias, xa que son mui viscosos, polo que ademais da acción beneficiosa del principio activo da planta, baxan mui lentamente por as vías respiratorias, permitindo dúas cousas:

1. Que el principio activo tea en contacto máis tempo coa vía respiratoria, que é onde terá que actuar.
2. Suavizar a zona irritada.

2. Preparados pra doenzas externas:

EMPLASTOS

Cóllese a herba ou mistura de herbas frescas (aínda que tamén se poden usar cocidas) e se machaca/n asta obter úa pasta que se aplica directamente sobre a pel na zona afectada e se tapa cúa tela, deixándola el tempo suficiente pra que faga efecto.

Solen empregarse pra feridas e dores.

CATAPLASMAS

CREMAS, POMADAS, UNGÜENTOS…

Empréganse normalmente condo se precisa que el principio activo penetre a capas máis profundas da pel. Ademais del efecto del principio activo, tein a propiedade de hidratar a pel.

Reciben nomes diferentes en función da textura final. Tamén diferen lixeiramente nel método de elaboración.  As cremas elabóranse empregando augua, polo que se usan condo el principio activo é soluble en augua. Os ungüentos e pomadas non levan augua, senón aceite, polo que se se usan condo os principios activos son solubles en aceite.

Elaboración dun ungüento:

Consisten na mistura dúa grasa sólida (como vaselina, manteca ou cera de abella) coa grasa líquida (aceite) na que vai inmerso el principio activo:

• Disólvese a grasa al baño María.
• Realízase noutro recipiente úa extración en quente, con aceite (como explicábamos anteriormente: ponse a planta en aceite, quéntase al baño Maria 5-10 min., retírase del lume e fíltrase).
• Mistúranse ambas asta alcanzar úa consistencia semisólida.

Elaboración dúa crema:

Consiste na mistura dúa grasa sólida (vaselina, manteca, cera…) con augua, na que vai inmerso el principio activo. Pero que pasa condo misturamos augua e aceite? Non se misturan, por lo que pra poder elaborar úa crema, necesitamos, a maiores, outro elemento, chamado emulsionante.

*Muitas veces, pra conseguir mellores resultados nel tratamento, realízanse misturas de plantas, combinando plantas con diversas propiedades.

3. Plantas que por si solas xa son remedios naturales:

3. 1. MENTRASTE Menthax rotundifolia (follas

Nace cerca das ortigas e alivian os picores producidos por estas. (Qué sabia a naturaleza! Fai convivir xuntas estas dúas plantas e así ter a planta que provoca úa reacción cerca del sou remedio).

As plantas adáptanse al sou entorno, que evoluciona adquirindo un equilibrio. Este é un claro exemplo. Pero hai máis:Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.

• As plantas que son útiles pra dores reumáticas (dores de ósos que xeneralmente se acentúan coa humidá) atópanse xeneralmente cerca dos ríos (zonas con elevada humidade).
• As legumbres, plantas con estróxenos, recoléctanse nel inverno (época del ano na que os niveles estroxénicos doutros organismos, como os del ser humano, tán máis baxos).
• As froitas (que contein moita augua) medran nel vrao (época del ano nel que os animales tein úa maior demanda de augua), e os froitos secos (ricos en proteínas e grasas) nel outono (época onde temos máis requerimentos proteínicos e de grasa pra protexernos del frío).

Destos exemplos e muitos máis podemos deducir que a naturaleza nos provee daquello que necesitamos porque houbo úa evolución conxunta dos organismos nos seus respectivos hábitats que permite que o que falta nun lado sobre noutro (como se estudia en física, a materia nin se crea nin se destrúe, senón que se transforma). Agora, por exemplo, tá de moda el arando americano (Vaccinium macrocarpon) pra curar a cistite, pero esta é úa planta que non medra de xeito natural nel noso clima. Ten sentido que tratemos a cistite cúa planta americana? Nel noso ecosistema ten que haber úa planta con  propiedades similares que nos sirva pra tratar esta doenza, e que, ademais, estea millor adaptada ás nosas necesidades… Esa planta é el noso arando, Vaccinium myrtillus, muito máis pequeno, silvestre e, polo tanto, menos rentable.

Podemos usar el mentrastre pra solucionar un problema mui común: condo nos ortigamos.

FAREMOS UN EMPLASTO CON FOLLAS DE MENTRASTE. Poderíamos utilizar un morteiro, pero como normalmente condo nos ortigamos non levamos morteiro, simplemente machacaremos el mentraste coa man e a aplicaremos el emplasto na zona ortigada. Podemos poñer enriba un trozo de tela.

3.2. ESTRUGA, ORTIGA, HERBA DEL CEGO, Urtica dioica (planta entera)

A ortiga produce escozor condo a tocamos.

As propiedades medicinales das plantas débense a mecanismos que elas crean pra si mesmas, pra defenderse. E el ser humano, fruto del sou conocemento, aproveita esas propiedades nel sou propio beneficio; por exemplo, as propiedades antisépticas. A ortiga é outro bon exemplo de todo esto: deféndese por medio dus pelíos que contein moléculas urticantes que producen úa inflamacion na zona de contacto, xenerando úa sensación de escozor desagradable que fai fuxir ós predadores. Sen embargo, esta acción inflamatoria (el mecanismo inflamatorio é mui complexo) é positiva condo nos atopamos ante un sangrado xa que se traduce núa disminucion deste, polo que se pode usar pra cortar hemorraxias en feridas ou condo hai menstruaciois excesivas. (OLLO! A menstruación é un proceso fisiolóxico. Neste caso el corpo sangra porque ten que fello).

A sociedá actual -ben seña por necesidá ou por hábito- tá adaptada a us ritmos frenéticos basados na productividá, polo que a medicina usada tá al servicio desa productividá. As persoas tamos acostumbradas a tratar absolutamente todos os malestares pra poder continuar coas nosas rutinas. Esto é perxudicial pra el corpo, xa que  muitas veces non  “curamos” a enfermedá como tal, senón que paliamos os síntomas. Un exemplo desto é el uso de fármacos pra quitar a febre. Esta é un mecanismo que el noso corpo activa frente a úa infeción, pra combatilla. Posto que é incómoda, é habitual  intentar baixalla, pero al fello tamos impedindo que el noso corpo reaccione por sí mesmo e que, en consecuencia, perda a súa autonomia. A febre solo se debería combatir con fármacos condo se superen os 38,5° C ou 39° C (máis enriba de 40° C, sí comporta un risco).

Lo mesmo pasa coa tos (reflexo del noso corpo pra expulsar sustancias irritantes das vías respiratorias ou a mucosidade excesiva). Cortando este reflexo permitimos a entrada destas sustancias ou impedimos a saida de mocos.

E como estes exemplos, tantos outros.

De feito, nos manuales médicos acéptase un tratamentos condo “el beneficio del mesmo é maior que el perxuicio” (aínda que esto non se aplica así na práctica…).

COAS ORTIGAS PODEMOS FER A SEGUINTE CATAPLASMA CON PROPIEDADES PRA OS ESGUINCES OU ÚA ROTURA CON HEMATOMA:

• Úa presa de romeiro (follas e flores)
• Úa presa de ortigas (planta enteira, con ou sen reiz)
• Xugo de 4 limois
• 4 litros de augua.
• 2 cucharadas de bicarbonato
• Úa pota e un lume onde ferver augua
• Faise úa infusión (deixalla repousar uns minutos). Condo estea morna bótanselle dúas cucharadas de bicaronato. Empápase úa gasa con esta mistura e aplícase  a cataplasma na zona afectada.

3.3. ALLO Allium sativum (bulbo)

El allo foi usado en muitas culturas como amuleto pra espantar os malos espÍritos. Esto é así porque el allo ten propiedades antisépticas, é dicir, de protección frente a bacterias, virus, etc…, que son organismos microscópicos causantes de enfermedades. Tradicionalmente usábase pra espantar “os aires” (que poden asociarse con infecciois).

 COEL ALLO PODEMOS FER UN XARABE  PRÁS INFECIOIS RESPIRATORIAS (GORXA IRRITADA, CATARRO, GRIPE…):

• 4 dentes de allo
• 150 ml. de mel (suaviza a gorxa, ademais de ter propiedades antiinflamatorias e antisépticas e conservadoras del xarabe)
• 50 ml. xugo de limón/vinagre (vitamina C que fortalece el sistema inmune e axuda na conservación del xarabe).
• 1 rallador (ou un morteiro), un frasco de cristal limpo (e preferiblemente ermético e de cor escura), úa pota, úa cuchara de pau, un lume onde calentar.

Elaboración:

-Pélanse os allos e rállanse ou machácanse cun morteiro.

-Métense nun frasco de cristal e añádeselle el mel.

-Caléntase aberto al baño María a lume lento (non pode ferver el mel nin calentarse muito). Remover de vez en condo e apartar del lume condo el mel comence a tar calente.

-Añadir el vinagre mentras se vai removendo. (Esperar que enfríe pra pechar el bote).

-Deixar repousar úa semana, removendo un par de veces al día pra que se terminen de mesturar ben os ingredentes.

*Hai que conservalo nun lugar fresco e protexido da luz (se el bote é transparente debe cubrirse cun trapo).

* En principio debería durar bastante, pero pra ter precaución, non consumilo despós dun mes e medio.

Ollo coas plantas!

Non podemos esqueicer, como xa comentamos noutras partes deste artigo, que os principios activos das plantas teñen efectos sobre os organismos, e que estos poden ser tanto positivos como negativos. Non é certa a afirmación extendida de que “se é natural, non pode ser malo”.  Muitos dos velenos mais potentes da naturaleza proceden de plantas. Así, os curares, por exemplo, son os principios activos dúas lianas usadas por algúas tribus nativas amaricanas pra cazar: impregnaban as súas flechas con emplastos realizados con estas lianas e condo alcanzaban úa presa, esta quedaba totalmente paralizada, pero totalmente consciente do que estaba ocurrindo al sou arredor).

Ademais, un mesmo principio activo pode ser beneficioso ou perxudicial en función da duración del tratamento ou da dose usada (non hai velenos, hai doses…). El PEREXIL (Petroselinum crispum (sativum) é un bon exemplo pois ten propiedades mui beneficiosas, pero en exceso é mui perxudicial, podendo chegar a dañar el sistema nervioso. Nunca se deben tomar cantidades de máis de 30 gr. de golpe!!

Cúas poucas plantas podemos ver un montón de exemplos da sabiduría da naturaleza e del equilibrio que se establece nela. Tamén sabemos xa que nada é permanente ou estático, senón que evoluciona pra mellorar, quitando de en medio aquelos organismos peor adaptados.

Entendendo que un ser vivo que destrúe el sou entorno é un ser vivo mui mal adaptado… se non cambiamos a mentalidá e comenzamos a respectar e cuidar máis os nosos entornos e loitar por elos, a naturaleza pronto nos quitará de en medio a nosoutros-as.

Hai un principio que se estudia en física que dice que os sistemas tenden al equilibrio (a terra considérase un sistema), e que cando algo despraza el equilibrio hacia un lado, el propio sistema tende a desprazallo cara al outro pra recobrar el equilibrio. Se somos os seres humanos os principales responsables da extinción de muitas especies, del aumento da temperatura global, da xeneración de residuos non degradables, etc, etc, etc., somos por tanto responsables da ruptura del equilibrio, por lo que el xeito de restablecello podería ser a nosa extinción.

Aínda que non lo fagas por a naturaleza, failo por ti! Cuida el medio ambiente e el planeta tamén te cuidará a ti.