Tamén na nosa zona eonaviega el traballo das mulleres en pro da cultura foi muitas veces pouco visible. Así que hoxe toca úa entrada dedicada a úa das mulleres que colaboraron estreitamente na Biblioteca Popular Circulante de Castropol nos anos 30:

Ramona Penzol Vijande (Castropol 1908-1990), casada con Vicente Loriente Cancio (fillo de Vicente Loriente Acevedo) en 1933, os dous formaron parte del nacemento da BPCC.

Campaña de animación á lectura da BPCC

Escribiu nel xornal castropolense El Aldeano * (Comenzo núm. I, 15 de octubre de 1929 – Cese núm. 93, 15 de agosto de 1933) baxo el pseudónimo -algo mui común entre as mulleres escritoras da época- de “Aldeano da Praza”. Nese xornal aparecen tres artículos sous titulados «Cuentíus», baxo ese pseudónimo, os tres dun certo ton irónico.

Traduciu del francés úa obra de teatro (Le Farce du Pate et de la Tarte) baxo el título de A empanada e a tarta. Trátase de úa comedia de enredo.

Esto é lo que dice Suso Acevedo nel sou interesante libro inédito, Galicia e o galego na prensa de Castropol:

E estos son os tres “cuentíos” que escribiu Ramona, baxo pseudónimo:

(El Aldeano, nº 39. 15 de maio de 1931)
CUENTÍUS
Taba el outro día sentado neste meu penedo leendo como tou el periódico, cando ouguín unhas cantas señoritas na acera xunta da mía ventá falar desta República que nos vén agora. Tantas cousas decían dela que creín que estaba de risa ¡Que non me erga daquí si non foi verdá! pero pra deixarlles falar el que quixesen fixen canto puiden por calar. ¡Demo de rapazas, que cousas se lles ocurren! E todo é el non tar enterado das cousas. Vou contar algo de lo que me acorde que lles ouguín.
Decía unha delas: “A mí es una cosa que no me gusta nada la República; la encuentro ordinaria, es mucho más distinguida la Monarquía.
Decía outra que como a primeira que falou e as demás, tía algo de acento de por aló e que non sei de donde lles vén: a mí además de eso, es porque no sé que podemos hacer ahora con unos papeles viejos que encontraron el otro día papá y mamá en el desván y que estaban buscando. No recuerdo el nombre que les dieron, pero creo que dijeron que eran pergaminos, y también un escudo o dos. Y claro, eso dicen que ahora no se va a llevar.
Pensei eu pra min se einda había escudos e pergaminos nestos tempos, pero debía de
habelos, agora que eu non tou enterado.
Despois de ouguir esto, creín que xa se foran, pero non; einda faltaba el mellor. Outra señorita decía muy apurada: lo malo es que con todas estas cosas los labradores y todos los aldeanos —aquí botoume unha mirada que temblou el penedo. ¡Como si eu que tou aquí tan tranquilo tuvese a culpa de todo esto que pasa!— se están poniendo tremendos ¡como si ellos fuesen los amos! ¡Que señoritas estas! ¿como se fairán pra discurrir axino? ¡Cata que xente! Pero inda non acaben, outra dice: Y luego a gente que metieron, fijaƌos que está de ministro Nicolau el que mató a Dato y es un anarquista tremendo. Aquí dicen todas juntas:
¡Que horror! ¡Que tolas tan! elas que queren saber tanto ¿como non saberán que hai un señor dese mismo apellido que é catedrático e unha persona tan honrada como a que mais?
Ei ta el que lles enseñan. Non entenden, e despós xa se ve el que dicen. Eu que ouguira tanta tolura seguida, non quixen escuitar mas e púxenme a leer. Pero taba de Dios que non había de poder, porque al pouco tempo, pasou un rapacín berrando unha cántiga. Pero esto ¡mi alma si que me gustou! Tanto foi que lo copiei. Decia:
_¿Ya te vas Alfonso XIII
ya te vas triste de ti?
— No me voy, es que me echaron
del palacio de Madrid.
Despós desto non puiden seguir escoitando porque sentín cohetes, música e berros e baxar muita xente por aquí embaxo cunhas bandeiras e pendois mui guapíus e el rapacín que cantaba se foi con elos berrando. Dios lle dé salú pra que poda cantar muitos anos como hoy.
͞Escuchad —dice unha das mas señoritas— van tocando el Himno de Riego ¡que casualidad! Pos claro señorita ¿non sabe que hai República e é lo que se toca en vez da Marcha Real? e esa bandeira será a que poñan agora pra todo e terán que aguantalo vostedes quiran que non. Ha de perdonarme, señor direutor, a molestia e que lle mande esto tan mal amañado, pero é a primeira vez que escribo. Agora que xa lle irei contando mas cuentíus e quezabes me saian mellor.
El aldeano da Praza

192 (El Aldeano, nº 52. 30 de novembro de 1931)
CUENTÍUS
Fai muito tempo que non Conto nada. Non porque non tuvese que decirlles, que sempre houbo abondo, gracias a Dios, senón porque desde unhas zarapalladas que escribín condo veu a República, tou mui mal mirado nel pueblo e todos se puxeron en contra de min.
As nenas non volveron falar xunto a mía ventá e condo pasaban a mía beira, calaban.
Despós as vellas, por outro lado (¡mías probes!), unhas poñíanme a figa, como si fose cousa de bruxas, e outras faguían a seña da cruz, como si se tratase del demo.
Mal saben as vellas e as novas que nin con separarse da mía ventá, nin con poñerme a figa ou faguer a cruz deixo de ouguir, porque vein unhas rachías de vento, lo mismo señan de vendaval que de nordés, que me entran polas regandixas dos cristales e entocias oigolo todo.
Pero xa cansei de tar calado e vou contar algo de por eí. Agora trae tola a muita xente eso del divorcio. Primeiro foi da República, porque non lles convía; despois eso del comunismo que decían que iba vir e, al fin non veu; agora estoutro que… ¡mi alma se non é ben guapo! ¡Ai ho! ¡Eso de que poda un descasarse, non me pinta miga mal! e que hasta ven mui a xeito, porque hai una escasez de homes que pasma. Deben ser con esas guerras que houbo, que acabaron con todo.
El outro día tocoume ver unha cousa que me fixo rir la mar. Xunto mismo da mía ventá pasaba pra enriba unha nena que daba gusto vela; guapa, gordía e con unha maneira de andar que se vía ben claro que non taba coxa. A beira dela pasou un home xa vello, ¡e tan vello! que al vela relambeuse de gusto e díxolle al pasar: ¡Si vise esto del divorcio siquera fai dez anos! El probe devecía!
Pero despós pasaron outras (que xa naide devecía por elas) botando sabe Dios cuanto en contra del divorcio; que era unha vergonza; que parecía mentira que España chegase a esto… en fin, todo eso que dicen sempre que por cualquer motivo unha cousa non lles gusta ou non lles convén.
Eu penso que pra algunhos casados non debe ser tanta a vergonza nin tar tan mal condo, según dicen por eí, xa empezaron a vir al juzgado pra se divorciar. Ademais, esas nenas sin esperanzas non se daban conta del que falaban ou non dicían el que pensaban. Porque einda ¿quen sabe? poden esperar a que algún desos que se divorcien se case con algúa e quezabes non lle fixesen ningún remilgo, aunque fose vello e escrequeñado como son eu. ¡Einda tanme dando retentos de casarme pra divorciarme despós e facer a proba!
Pero non. Por min podedes tar tranquilas, vellas solteiras ou solteiras vellas, que tanto dá. Nin eu nin naide vos ha fer caso como non volo fixeron hasta agora. Si eu probase de casarme, aunque fose pra divorciarme si salía mal, sería cunha nena como a que antes dixen, nova, gordía, dura, e que vala pral traballo… unque non se encha a cara de pinturas.
Vosoutras podedes seguir como hasta agora rezando el rosario. E si non lo empezáchedes a rezar, empezade e vivide tranquilas, porque non vos veredes nesos apuros. Con divorcio ou sin él naide se vai acordar de vosoutras.
E agora, con todo esto que contei, toi vendo que vou ser inda pior mirado. ¿Non dicen xa de min por eí que eu revolvo aos aldeanos? Eu, probe de min, que ton aquí tan tranquilo sin meterme con naide, botando un pito de vez en cuando, e lendo este meu periódico que non deixo das maus. ¡El que fai el medo!
Pero desta si que non se contentan con queimar ou romper el periódico; así Dios me salve se non van querer queimarme a min tamén.
El aldeano da praza

194 (El Aldeano, nº 56. 29 de febreiro de 1932)
CUENTÍUS
A ese Aldeano de Taves295 daríalle de mui búa gana un consello. Pero pasa que eu non lo conozo e que nunca me gustou dar consellos a naide.
Por lo demás, vese que non ta enterado de muitas cousas que pasan por aquí.
Seguramente viviu toda vida en Taves, sin vir á vila, e si veu sería unhos momentíus prá paga da contribución, renta ou cualquera outra cousa e ¡claro! non ta enterado de nada del que se estila.
Había de vir siquiera oito días e xa vería cousas entoncias si que había de levar que
contar!
E el que lles pasa; non salen da súa casa casi nunca e tan como toupos, non se enteran de nada e condo chegan a leer algo pásmanse del todo. A min tamén pasoume algo deso.
Pra que vexa el de Taves que equivocado ta, voulle contar unha cousa que einda lo vai a pasmar más. Desque dixen que era solteiro (non sei si sería por eso ou por el que falei del divorcio) as nenas, e outras que xa non lo son, al pasar xunto a min regálanme296 unhos ollos… ¡Ai que ollos! de veras que dá gusto velos. E creo que si lles pidise un chucho, de seguro que todas, sin deixar ningunha, daríanmo de mui búa gana. E inda chegou a decir algunha que non era del todo feo aunque era mouro. Outra, hasta el que fose mouro tanto lle daba; decía que me favorecía porque agora taba de moda ser mouro (al parecer, tamén ponse de moda el coor da cara).
Eu doume muito pisto e mirolas un pouco asina de resfilón e as fatas298 dicen que einda lles gusto más, que teño unha mirada mui interesante e distinguida.
Conque ¿que lle parece desto al Aldeano de Taves? Debe ir baxando prá vila pra avezarse mellor a todo, porque seguramente que os días que ven falou nada mas que con algunhos señores mui listos que hai por aquí; e por eso pasmouse de que eu me puxese a contar todas aquelas cousas sin medo a naide. Pero e que tamén teño el costumbre de decir todo el que penso aun que pinte mal por eí. Claro que el decir as cousas como se sinten, si un non ta avezado a decilas, na vila non se deprende, porque eso pareceme a min que ten que nacer coa persoa.
Outra cousa tamén teño que decirlle, e é que non son eu solo a falar del divorcio e da República, que hai tamén outros muitos periódicos que falan dela sin que a xente se meta coelos porque tamén, métanse ou non, tanto dá.
E agora, señor direutor, non se me meta a mañar as mías Zarapalladas, que se non vou a pensar que é un señor desos listos, que pensan que lo saben todo. E voume rir de usté, como se ri delos todo el mundo.
El Aldeano da Praza

Aquí vemos a Ramona Penzol nesta foto a lomos de úa mula, xunto con Vicente Loriente e Agustín García, levando el cinematógrafo camín del poblo de Obanza.

Los Chirlosmirlos

É a primeira obra de “teatro aldeano”.

Luis Legaspi Cortina presenta esta obra teatral en El Aldeano:

* Pode accederse á colección desde a web da Biblioteca Virtual del Principado de Asturias, onde só falta o número 6. No ano 2003 o Concello de Castropol publicou unha edición facsimilar completa cun interesante estudo previo de Xavier F. Coronado.