El 5 de outubro Lugo celebra as festas del patrón, San Froilán, as consideradas as festas florais máis bonitas del outono galego. E hai 100 anos, en 1925 nel Certame da Poesía Galega, el que levou el premio foi un asturiano de idioma galego: Antolín Santos Mediante Ferraría (Taramundi, 1880-Piantón, A Veiga 1944).
Este autor é silenciado polas autoridades lingüísticas e culturales asturianas nel sou intento de ocultar que en Asturias se fala galego pero aquel premio e el sou Poema, «A un moiño desfeito» dan voz al noso idioma por riba de censuras.
Naquel entonces el premio foi celebrado na revista de Cuba, “Asturias”, que publicou úa reseña en 1926: “El Sr. Antolín S. Mediante, Maestro titular de este pueblo, está recibiendo infinidad de felicitaciones por el hermoso triunfo alcanzado con su bello trabajo, “Os Moiños Desfeitos”, en los Juegos Florales últimamente celebrados en Lugo. A los muchos recibidos unimos el nuestro sinceramente. (Poesía Completa. Edición Xoán Babarro, Fundación Pedro Barrié de la Maza, 2008.p 472).
Esa felicitación afirma el feito de que escribir e falar en galego na época era visto como algo «normal» -tendo en conta el idioma materno del autor-, e tamén se celebraba con orgullo.
Este Poema represéntanos a nosoutros mesmos, al noso territorio, á nosa cultura e denuncia el descuido e a preguiza institucional na tutela del idioma propio. As palabras que constrúen este Poema son un reflexo das paredes caídas do moíño, e hoxe a evidencia é que muitas desas palabras van perdéndose nel esqueicemento ou son expurgadas por consideralas «demasiado galegas».
El «molín desfeito» polos estragos del tempo e os abandonos humanos representan -sen buscalo- a lingua que falaba Santos Mediante e que quedou orfa de tutela, convertida nun idioma minorizado, sitiado por culpas e prexuízos que lle fain pagar os vidros que outros rompen, que lo obrigan a vagar sen futuro. Porque os idiomas son de todos e todas e son inocentes, porque se indefenso é el idioma galego máis indefenso queren al galego de Asturias.
A UN MOÍÑO DESFEITO
Moíño, vello moiño,
moíño de Brañavara,
que nalgún tempo moías
sin sosego nin parada,
i agora dórme-lo sono
preguiceiro da folganza.
Moín de rego cativo,
con sede nunca saciada,
que, nas landreadas paredes
inda parece que gardas
a quentura dos afeutos
que, mentras no gran mazcabas,
ó teu arrimo prenderon
en muitos sinxelas almas.
Moín esquencido e triste,
moín de sorte menguada,
que, nas misteriosas verbas
que en ti recollen as auras
pra romorosas turbar
as noites en lene calma,
con desemulo te queixas,
e polo baixo salaias
lembrando nos teus adrentos
as galanceiras trulladas,
ledicias e travesuras
das noites de muiñada.
…
Mais, en fin, porque en malhora
esvarou certa rapaza
que a ti de moenda fora
unha noite de xeada,
algunhas lebres corridas
que xa tamén moiñaran
aló nos seus verdes anos,
envexosas i anoxadas
de ver que as de quince a vinte
a dianteira lles tomaban,
logo deron en pregoar
que do pecado eras capa,
que ó redor da túa muxega
o demo de noite andaba
i as mozas de ti saían
coa conduta enfariñada…
Astra o crego dende o altar.
aceso en carraxe santa,
mandou que tódalas nais
de ti as fillas recadaran,
pois eras gancho do Inferno
pra condenación das almas.
Dende entóncia-las meniñas
que en algo a honra estimaban.
fóronse de ti arredando
pra que ninguén as luxara:
perdiche toda a moenda,
caiche en desminoranza,
os que teus quendeiros foran
xa nin un gran che levaban,
quedache noites e días
orfo de toda compaña:
e como pra teu descargo,
¡xa agora!, non tiñas fala,
choveron sobre ti culpas
que con máis razón levaran
o pouco xuício dos mozos
i abrandura das rapazas…
Na comedia desta vida
non é raro ver que paga
os vidros que outro rompe,
quen quizais non lle tocara.
(8 de octubre 1925)
El noso galego sofre el estigma de ser idioma galego, quítanlle el Glotónimo, xébranlo del sou dominio lingüístico e proscriben literatura e escritores como se fosen el mesmo demo. Os cregos dícense académicos ou líderes políticos -condo non simples reaccionarios-, seguidores sen sabelo das teorías monolingüístas ou del cargo retribuído.
Hai úa expresión en portugués ,ser un tacanho, un «falso amigo» que significa ser úa persoa non aberta a cousas ou ideas novas, daquén que difunde ideas falaces e non acepta a realidade, el «elefante na habitación» del que falaba a doutora Natalia Jardón referíndose al galego de Asturias. Pois eso: non señades tacanhos e aceptade, de úa vez por todas, a realidade da nosa variante dialectal pertencente al galego-portugués. Porque el tema aburre. E é xa mui cansino.
